Πύδνα

Το Δημοτικό Διαμέρισμα Πύδνας (1.556 κατ. το 2001) αποτελείται από δύο οικισμούς (το Κίτρος και την Αλυκή) και έχει 6 οικισμούς και συνολικά 4.012 κατοίκους (2001) και έδρα το Κίτρος.

Αρχαία Πύδνα

Η Αρχαία Πύδνα είναι χωριό της Πιερίας, με 21 κατοίκους. Υπάγεται στο δήμο Μεθώνης. Είναι γνωστή από τη Μάχη της Πύδνας, η οποία σήμανε την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους. Στη μάχη αυτή (168 π.Χ.) ο τελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας Περσέας ηττήθηκε από τον ύπατο Αιμίλιο Παύλο.

Η αρχαία Πύδνα είναι χτισμένη στα δυτικά παράλια του Θερμαϊκού, ανάμεσα στον Μακρύγιαλο και το Κίτρος. Η πόλη αναδείχθηκε ως σημαντικό εμπορικό κέντρο.

Ονομασία

Η πρώτη της ονομασία ήταν Κύδνα και δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε. Μετά τους Περσικούς Πολέμους αποτέλεσε τμήμα του κράτους της Μακεδονίας, επί βασιλέως Αλεξάνδρου Α΄ μέχρι την αποστασία της, το 410 π.Χ.

Ιστορία

Στις παραμονές του Πελοποννησιακού Πολέμου, όταν βασιλιάς της Μακεδονίας ήταν ο Περδίκκας Β', η πόλη πολιορκήθηκε από τους Αθηναίους του στρατηγού Καλλία . Ωστόσο, ο τελευταίος αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία έπειτα από την επέμβαση του στρατηγού των Λακεδαιμονίων Αριστέα, στην Ποτίδαια. Όταν η Πύδνα αποστάτησε από τη Μακεδονία, πολιορκήθηκε και κυριεύτηκε από το βασιλιά Αρχέλαο το 409 π.Χ. Οι κάτοικοι της πόλης εγκαταστάθηκαν στο εσωτερικό (μετοικεσία του 410- 409 π.Χ.) , για να επιστρέψουν στον αρχικό τους τόπο, έπειτα από το θάνατο του Αρχέλαου. Έτσι, η Πύδνα απαλλάχτηκε από το μακεδονικό έλεγχο και συμμάχησε με τους Αθηναίους. Παρά τη σθεναρή τους αντίσταση, οι Πυδναίοι υποτάχθηκαν ξανά στους Μακεδόνες, από το Φίλιππο Β΄. Στην Πύδνα δολοφονήθηκε η Ολυμπιάδα, μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με εντολή του Κάσσανδρου. Η «τούμπα» στο Μακρύγιαλο πιθανολογείται ότι είναι ο τάφος της Ολυμπιάδας. Η πόλη παρήκμασε οριστικά μετά τη Μάχη της Πύδνας, η οποία σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

Η πόλη φαίνεται ότι ερημώθηκε στα τέλη του 14ου αιώνα, κατά τις συγκρούσεις ανάμεσα στους διεκδικητές του θρόνου της Κωνσταντινούπολης, Ιωάννη Καντακουζηνό και Ιωάννη Παλαιολόγο. Ο αντίπαλος του πρώτου, Απόκαυκος, κατέλαβε την Πύδνα και οι κάτοικοί της αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στο σημερινό Κίτρος. Η παραλιακή πόλη μετακινήθηκε 5 χιλιόμετρα.

Η Μάχη της Πύδνας

Η Μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία αποφασιστική μάχη του Τρίτου Μακεδονικού πολέμου (171 - 168 π.Χ.) μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων και έγινε στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ.. Η έκβαση της μάχης αυτής σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

• Τα προηγηθέντα

Οι Ρωμαίοι, έπειτα από την κήρυξη πολέμου από το βασιλιά της Μακεδονίας Περσέα, εκστράτευσαν το 171 π.Χ. κατά του Μακεδονικού κράτους με αρχηγό το Ρωμαίο ύπατο Αιμίλιο Παύλο. Ύστερα από πολύχρονους αγώνες κατόρθωσαν να περάσουν τα στενά των Τεμπών, να κυριέψουν το Λιτόχωρο και τελικά εξανάγκασαν τους Μακεδόνες σε υποχώρηση μέχρι την περιοχή της αρχαίας Πύδνας.

• Τα αντίπαλα στρατόπεδα

Ο μακεδονικός στρατός αποτελούνταν από 30.000 φαλαγγίτες, 9.000 ελαφρά οπλισμένους («ψιλοί») και 4.000 ιππείς με αρχηγό το Βασιλιά Περσέα, ο οποίος έμελε να είναι ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας. Η Ρώμη είχε να αντιτάξει 23.800 λεγεωνάριους, 9.600 ελαφρά οπλισμένους και 4.200 ιππείς, με αρχηγό τον ύπατο Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο. Η καθοριστική σύγκρουση έλαβε χώρα στην πεδιάδα μεταξύ των ποταμών Αίσονα (Μαυρονέρι) και Λεύκου (Πέλεκα), στην Πιερία.

• Πρώτα δείγματα νίκης των Μακεδόνων

Τον Ιούνιο του 168 π.Χ. στην Αρχαία Πύδνα επιτέθηκαν πρώτοι οι Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν αρχικά σε υποχώρηση. Αργότερα όμως προχώρησαν σε αιφνιδιαστική αντεπίθεση, έχοντας στη μάχη και ελέφαντες.

• Τελική έκβαση και ήττα

Ο ενθουσιασμός του μακεδονικού στρατού από την ευνοϊκή εξέλιξη της πρώτης αυτής συγκρούσεως παρέσυρε τον Περσέα και διέταξε γενική επίθεση του στρατού του. Οι Ρωμαίοι υποχώρησαν προς τα υψώματα, όπου διασπάστηκε η συνοχή της μακεδονικής φάλαγγας. Αυτό το γεγονός οδήγησε και στη μεγάλη ήττα. Οι απώλειες για τους Μακεδόνες ήταν τεράστιες.

• Απώλειες

Σε λίγο κατά μήκος όλου του μετώπου η μάχη εξελίχθηκε για τους Μακεδόνες σε αληθινή σφαγή. Οι νεκροί τους υπολογίζονται σε 20.000 έναντι 100 Ρωμαίων, ενώ 5.000 πιάστηκαν αιχμάλωτοι.

• Επακόλουθα

Οι Ρωμαίοι εκμηδένισαν πολιτικά και στρατιωτικά τη Μακεδονία, την ισχυρότερη ελληνική δύναμη ενάντια στον ρωμαϊκό επεκτατισμό. Η μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία νικηφόρα μάχη των Ρωμαίων στη Μακεδονία, η οποία και υποτάχτηκε στο σύνολό της. Ο Περσέας διέφυγε στη Σαμοθράκη, αιχμαλωτίστηκε όμως αργότερα με δόλιο τρόπο από τους νικητές Ρωμαίους και διαπομπεύτηκε σε θρίαμβο στη Ρώμη.

Κίτρος Πιερίας

Ο Κίτρος (1.506 κάτοικοι) είναι κωμόπολη της Πιερίας. Ιδρύθηκε κατά τον Μεσαίωνα και θεωρείται παλαιότερη ακόμα και από την Κατερίνη. Από οικονομική άποψη σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζουν οι αλυκές της πόλης. Απέχει από την Κατερίνη 16 χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι είναι ντόπιοι και πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και καλλιεργούν καπνά και ακτινίδια, στην εύφορη περιοχή τους. Μάλιστα, το χωριό θεωρείται ένα από τα πρώτα- αν όχι το πρώτο- όπου άρχισαν να καλλιεργούνται τα ακτινίδια. Σήμερα, το Κίτρος υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Πύδνας και μαζί με την Αλυκή απαρτίζει το Δημοτικό Διαμέρισμα Πύδνας. Η Αλυκή ονομαζόταν Τούζλα μέχρι το 1927.

Ιστορικά στοιχεία

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στα νότια του Κίτρους, προς τη θάλασσα, έφεραν στο φως ευρήματα από έναν οικισμό του 5ου- 7ου αιώνα μ. Χ., στη θέση Λουλουδιές.

Είναι γνωστό από την εκκλησιαστική του ιστορία, καθώς υπήρξε έδρα επισκοπής, με προνόμιο να αντικαθιστά το Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης σε περίπτωση απουσίας του. Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας έγινε έδρα Καθολικής επισκοπής.

Το Κίτρος αναφέρεται σε ημερολόγιο του Ενετού λοχαγού Ατζολιέλο, ο οποίος είχε πιαστεί αιχμάλωτος από τους Τούρκους έπειτα από ναυμαχία μεταξύ Ενετών και Τούρκων, το 1470. Ο Ατζολιέλο γράφει ότι "στο Κίτρος (Citro) διανυκτέρευσε ο Σουλτάνος και εκεί ήσαν πολλές αλυκές. Στα μέρη αυτά βρίσκεται ο ποταμός Βαρδάρ και υπάρχουν εξαιρετικοί ίπποι".

Το 920 μ.Χ. το Κίτρος καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους, έπειτα από πολιορκία.

Ο περιηγητής Νίκος Σχοινάς αναφέρει το Κίτρος ως "τσιφλίκιον, απέχον ώρα του αιγιαλού, όπου υπάρχει καλή και ασφαλής σκάλα του χωρίου (αρχαίος λιμήν Πύδνης) και παρ' αυτήν η αλυκή Τούζλα. Το χωρίον οικείται υπό 80 οικογενειών χριστιανικών.

Το Κίτρος αναφέρεται και από τον Έλληνα περιηγητή Ζώτο Μολοσσό. Απέχει "1 ώρα από Αγιάννη και 1/2 ώρας από ερείπια της Πύδνας. Εκεί έχει το επίνειό της, ίνα προσορμίζουσιν μεγάλα πλοία...Αι αρχαί της Επαρχίας Κίτρους εδρεύουσι εις Κολινδρόν..." Το Κίτρος καταστράφηκε το 1878.

Πολλοί από τους κατοίκους του ήταν Μακεδονομάχοι. Στα νεότερα χρόνια το Κίτρος ήταν τσιφλίκι κάποιου με το όνομα Νικόλαος Μπίτζιος. Την περίοδο της Κατοχής στο Κίτρος οι Γερμανοί είχαν τα επάκτιά τους και έλεγχαν από εκεί όλη την περιοχή του Θερμαϊκού.

Το Κίτρος σήμερα αποτελείται από τρεις οικισμούς . Είναι ο οικισμός των γηγενών, που αποτελείται από ντόπιους και οι νεότεροι οικισμοί του Καβακλί και της Μπάνας. Οι τελευταίοι οικισμοί δημιουργήθηκαν το 1926 με την έλευση των προσφύγων, οι οποίοι ήρθαν στο μέρος αυτό από την Ανατολική Ρωμυλία.

Στις 13 Νοεμβρίου 1943 εκτελέστηκαν στο αεροδρόμιο της Κατερίνης οι αντιστασιακοί αγωνιστές Ευάγγελος Μανωλόπουλος και Ευάγγελος Θεολόγης.

Στις 20 Οκτωβρίου 1944 οι Ναζί εγκατέλειψαν τα επάκτιά τους. Έφτασαν στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της Αλυκής και από κει ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις των πυροβόλων τους.

Ονομασία

Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για την ονομασία του χωριού. Μια από αυτές είναι ότι επειδή υπήρχε εκεί κοντά χάνι και έτρωγαν οι ταξιδιώτες από το Γιδά (σημερινή Αλεξάνδρεια Ημαθίας) που είχαν προορισμό τη Λάρισα, έλαβε την ονομασία "Κίτρος" (από το "εκεί τρως"). Η εκδοχή ότι το όνομα του χωριού οφείλεται στις κιτριές που υποτίθεται ότι αφθονούσαν στην περιοχή, απορρίπτεται.

Η μετονομασία της Πύδνας σε Κίτρος συντελέστηκε στην εποχή των Ρωμαίων. Ο Στράβων είναι αυτός που πρώτος αναφέρει το όνομα Citrum. Ο επίσκοπος Κίτρους Παρθένιος Βαρδάκας εσφαλμένα θεώρησε ότι η ονομασία οφείλεται στις κιτριές. Η πιθανότερη εκδοχή είναι πως το Κίτρος πήρε την ονομασία του από το όνομα κάποιου Ρωμαίου άρχοντα, ο οποίος διοικούσε την περιοχή. Η κοινότητα της περιοχής από το 1914 που ιδρύθηκε, φέρει το όνομα Πύδνα. O Ρήγας Φεραίος στην περίφημη Χάρτα του (1797), αναφέρει το χωριό Κίτρος και με τα δύο ονόματα (Πύδνα- Κίτρος).

Χριστιανισμός και Κίτρος

Το 303 θανατώθηκε στην Πύδνα ο όσιος Αλέξανδρος, με εντολή του Μαξιμιανού. Έκτοτε λατρεύεται ως άγιος από τους Χριστιανούς όχι μόνο της Πιερίας αλλά και της Βαλκανικής. Το 396 το Κίτρος καταλήφθηκε από τους Βησιγότθους και αργότερα σε αυτό εισέβαλαν οι Ούννοι και οι Οστρογότθοι. Ανάμεσα στον έκτο και έβδομο αιώνα ιδρύθηκε η Επισκοπή Κίτρους. ο πρώτος γνωστός επίσκοπος που ξέρουμε ήταν ο Γερμανός, που έλαβε μέρος στην Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης, το 867. Τον καιρό του Λέοντα ΣΤ΄ (886-912) ο Επίσκοπος Κίτρους υπήχθη στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Στα Βυζαντινά χρόνια, το Κίτρος είναι ένα από τα τέσσερα αστικά κέντρα της περιοχής (τα άλλα ήταν ο Πλαταμώνας, η Πέτρα και ο Κολινδρός). Το 1185 λεηλατήθηκε από τους Νορμανδούς. Αργότερα κυριεύτηκε από τους Φράγκους, οι οποίοι επισκεύασαν και το Κάστρο. Στις 7 Οκτωβρίου 1924 η Επισκοπή Κίτρους έγινε Μητρόπολη, με Πατριαρχική Πράξη και το 1928 υποτάχθηκε, μαζί με άλλες Μητροπόλεις των Νέων Χωρών, στην Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας.

Υποδομή

Το Κίτρος σήμερα έχει ένα πενταθέσιο Δημοτικό Σχολείο και μονοθέσιο νηπιαγωγείο, γεωργικό συνεταιρισμό, αγροτικό ιατρείο, αθλητικό (αγωνίζεται στο ποδόσφαιρο στη A΄ ερασιτεχνική), Παλαιστικό σύλλογο με το όνομα "Αλέξανδρος Δήμου Πύδνας Κολινδρού " με μεγάλες διακρίσεις στην Ελλάδα ο οποίος ιδρύθηκε το 1996 και Πολιτιστικό Σύλλογο, με το όνομα "ΜΑΣ Πύδνα", ο οποίος ιδρύθηκε το 1978, με 1o πρόεδρο τον Γεώργιο Ψωμά. Η απόστασή του από την πόλη της Κατερίνης είναι 14 χιλιόμετρα. Εκτός από τον Άγιο Τρύφωνα, ναοί στο Κίτρος είναι οι Άγιος Κωνσταντίνος και Ελένη, ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Γεώργιος.

Έθιμα

Το σημαντικότερο από τα έθιμα του Κίτρους λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στις 8 Ιανουαρίου και είναι το Έθιμο της Μπάμπως. Την ημέρα αυτή, οι γυναίκες έχουν τον πλήρη έλεγχο επί των ανδρών και δε διστάζουν να επιτεθούν σε άνδρες που δε θα τις αφήσουν να γλεντήσουν και να κάνουν ό, τι θέλουν εκείνες. Το έθιμο τηρείται ανελλιπώς εδώ και περισσότερα από 80 χρόνια και ήρθε στο Κίτρος από τους κατοίκους που εγκαταστάθηκαν εκεί προερχόμενοι από την Ανατολική Ρωμυλία.

Επίσης, το έθιμο της Γιορτής του Τρύφωνα την 1η Φεβρουαρίου τελείται στο Κίτρος στο συνοικισμό Καβακλί. Και αυτό το έθιμο μεταφέρθηκε από πρόσφυγες και περιέχει διονυσιακά στοιχεία, που ανάγουν στα αρχαία ελληνικά έθιμα. Ωστόσο οι πρόσφυγες προτού ακόμη φύγουν από τις πατρίδες τους είχαν δώσει στο έθιμο αυτό νέα στοιχεία και κατά κάποιον τρόπο το είχαν μεταβάλει σε χριστιανικό έθιμο. Το έθιμο αυτό ανάμεσα στα άλλα περιλαμβάνει πάλη μεταξύ ενός νέου και ενός μεγαλύτερου σε ηλικία. Και ο νεότερος, που συνήθως κερδίζει, παίρνει ως δώρο έναν πετεινό.

Αλυκή Πιερίας

Η Αλυκή είναι οικισμός του Δήμου Πύδνας στην Πιερία με 50 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2001. Αποτελεί , μαζί με το Κίτρος, μέρος του Δημοτικού Διαμερίσματος της Πύδνας, το οποίο έχει συνολικά 1.556 κατοίκους. Η παραλία είναι αμμώδης και βρίσκεται πολύ κοντά στην Αρχαία Πύδνα. Η Αλυκή αναφέρεται συχνά ως λιμνοθάλασσα. Σήμερα η λιμνοθάλασσα της Αλυκής είναι προστατευμένη περιοχή.

H παραγωγή αλατιού στις αλυκές φτάνει τους 40.000 τόνους το χρόνο και διαρκεί από το Μάρτιο ως τον Οκτώβριο.

Υδροβιότοπος

Στην περιοχή κοντά στις αλυκές βρίσκεται υδροβιότοπος διεθνούς σημασίας, με σπάνια ορνιθοπανίδα.

Ενδεικτικά, στη λιμνοθάλασσα συναντούμε το φυτό κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum), ειδικά προσαρμοσμένο είδος και μέχρι το 1989 φώλιαζαν οι σπάνιοι μαυροκέφαλοι γλάροι (Larus melanocephalus), ο αριθμός των οποίων έχει πια μειωθεί αισθητά.

Με την Οδηγία 92/43 της ΕΟΚ, η Αλυκή Κίτρους εντάχθηκε στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 , με κωδικό GR 1250004.

Οι αλυκές

Οι αλυκές του Κίτρους είναι εγκαταστάσεις παραγωγής άλατος και βρίσκονται στην παραλία του Κίτρους και στην αρχαία Αθεράδα (εκεί όπου πιστευόταν ότι υπήρχε το λιμάνι της αρχαίας Πύδνας). Βρίσκονται σε απόσταση 5 χιλιομέτρων στα ανατολικά του Κίτρους. Η συνολική τους έκταση είναι γύρω στα 10.000 στρέμματα. Από αυτά τα 1.440 καλύπτει η λίμνη, η οποία θεωρείται ως χώρος κανονικής προθέρμανσης, οι λεγόμενες "θερμάστρες" και τα υπόλοιπα 140 είναι κυρίως αλοπήγια (τα λεγόμενα "τηγάνια"). Οι αμμοθίνες αποτελούν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Λιμνοθάλασσας του Κίτρους και αποτελεί τη μεγαλύτερη σε πλάτος κι έκταση περιοχή με τέτοια βλάστηση στη Βόρεια Ελλάδα.

Κατέχουν την 5η θέση στην Ελλάδα σε παραγωγή αλατιού.

Ιστορικά στοιχεία

Τα στοιχεία που διαθέτουμε σήμερα για το από πότε χρονολογούνται οι αλυκές είναι λίγα. Ωστόσο, πιστεύεται ότι οι αλυκές δημιουργήθηκαν μετά την έλευση των Τούρκων στη Μακεδονία. Η πρώτη γραπτή αναφορά για τις αλυκές του Κίτρους γίνεται από τον Ιταλό περιηγητή Τζιοβάννι Ατζιολέλο, ο οποίος στο ημερολόγιό του τον εντυπωσιάζει το Κίτρος "με τις πολλές αλυκές". Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο οικισμός ονομαζόταν Τούζλα, μέχρι το 1927. Η εκμετάλλευση των Αλυκών έχει περιέλθει στο Δημόσιο, εδώ και περίπου 70 χρόνια.